Klasik Dönem Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserlerine Kısa Bir Bakış

Erdal TAŞBAŞ*

*Dr., Akdeniz Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Antalya, etasbas@akdeniz.edu.tr

Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi / Mediterranean Journal of Humanities / Cilt: I / Sayı: 2 / sf 213-223
Telif Hakkı © Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi.

Özet: Osmanlı Devleti’nin kuruluş yıllarındaki tarihçiliğe ilişkin bilgiler yetersiz olsa da sonraki dönemler hakkında oldukça geniş bir bilgi birikimi mevcuttur. Başlangıçta sade bir üslubun gözlemlendiği Osmanlı tarih yazımı giderek sanatsal amaçlarla kaleme alınan eserlerin yoğun olduğu İran tarihçiliğinden etki-lenmiştir. Osmanlı tarih yazımında Farsça ve Arapça kullanımı yaygınlaşmış; ancak Türkçe’den bir kopuş da yaşanmamıştır. Osmanlı tarih yazıcılığında, Osmanlı hanedanını konu alan Tevârih-i Ali Osman’lar, fetihleri konu alan “Fetihnameler”, “Gazavatnameler” ve “Zafernameler” bir hayli yaygındır. Mehmet Neşrî, Enverî, Şehdî, Aşıkpaşazade, Tursun Bey, İdris-i Bitlisî, Kemal Paşazade, Lütfi Paşa, Hoca Sadeddin, Selaniki ve Gelibolulu Mustafa Ali, Klasik Dönem’in önde gelen tarih yazarlarıdır. Her toplum ve uygar-lıkta olduğu gibi Osmanlı Devleti’nde de tarihçilik anlayışı kendine özgü dinamiklere sahipti. Osman-lı’nın kuruluşundan yıkılışına kadar çeşitli dönemlerde kaleme alınan tarihi eserler devlet anlayışının ve mevcut koşulların niteliği hakkında ipuçları vermektedir. Osmanlı Devleti’nin en güçlü dönemi olarak bilinen ve Türk tarih anlatımında “Yükselme Dönemi” adıyla tanımlanan dönemdeki tarih yazımı da bu güce yaraşır bir hal almıştır. Yükselme Dönemi’nde kaleme alınan tarihi kronikler incelendiğinde, bu eserlerin devlet anlayışı ekseninde kaleme alındığını tespit edebilmek mümkündür.

Anahtar Kelimeler: Tarihçilik, Klasik Dönem, Osmanlı kronikleri, resmi anlayış, tarih yazım dili

Abstract: Although knowledge of historiography during the early years of the Ottoman State is quite inadequate, there is a great deal of knowledge about the later periods. The Ottoman history writing practice, which was carried out in a simple style at the beginning, was later greatly influenced by Iranian history writing practices, in which art writings played an important role. Though Persian and Arabic became widespread in Ottoman History writing, it didn’t move too far away from Turkish. Tevârih-i Ali Osman’s writings on the Ottoman Dynasties, Fetihnameler”, “Gazavatnameler” and “Zafernameler” written on the conquests are very common examples of Ottoman historianship. Among eminent Ottoman historians are: Mehmet Neşrî, Enverî, Şehdî, Aşıkpaşazade, Tursun Beg, İdris-i Bitlisî, Kemal Paşazade, Lütfi Pasha, Hodja Sadeddin, Selaniki and Gelibolulu Mustafa Ali. As is the case in all communities and civilizations, historiography had its own dynamics within the Ottoman State. Works of history written during various periods from the rise to the fall of the Ottoman State provide indications about the Ottoman state’s understanding and the characteristics of contemporary events. The understanding of history writing became very efficient during the period known in Turkish history as “The Period of Rising” when the Ottomans were the most powerful. When historical chronicles that were written during this period are examined, it can easily be seen that these works were written in accord with the Ottoman government’s own understanding.

Keywords: Historicism, Classical historiographers, Ottoman chronicles, formal understanding, scribe the language of history